Sociaal domein

Privacyregels in het sociaal domein

Als college van burgemeester en wethouders (B&W) moet u de verschillende taken waarvoor u persoonsgegevens verwerkt goed onderscheiden. Ook moet u zich realiseren aan welke verplichtingen u moet voldoen om rechtmatig persoonsgegevens te verwerken. De regels hiervoor staan in de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG).

Daarnaast zijn zowel in de Uitvoeringswet AVG (UAVG) als in de specifieke (materie)wetten bevoegdheden, waarborgen en voorwaarden opgenomen waaraan de verwerking van persoonsgegevens moet voldoen.   

Op grond van de AVG moet u als B&W bij de verwerking van die persoonsgegevens het beginsel van doelbinding in acht nemen (artikel 5 AVG). Dit houdt in dat u de persoonsgegevens in beginsel alleen (verder) mag verwerken voor de specifiek in de desbetreffende wet omschreven taak. En dus niet voor (de uitvoering van) andere doeleinden en/of taken.

Daarnaast mag u niet meer gegevens gebruiken dan noodzakelijk. Ook moet u de mensen van wie u gegevens verwerkt:

• goed en juist informeren over wat er met hun gegevens gebeurt (transparantie);
• de mogelijkheid geven hun privacyrechten uit te oefenen.

Verder moet u de verzamelde persoonsgegevens goed beveiligen.

Taak van algemeen belang

In de specifieke wetten moet de (publiekrechtelijke) taak van B&W zijn opgenomen. Daarmee biedt zo’n specifieke wet een grondslag voor de verwerking van persoonsgegevens voor zover dat noodzakelijk is voor de uitvoering van die taak.

Is het voor de uitvoering van die taak ook noodzakelijk om bijzondere persoonsgegevens te verwerken, zoals gezondheidsgegevens? Dan moet er ook sprake zijn van een uitzondering op het verbod om bijzondere persoonsgegevens te verwerken (zoals bedoeld in artikel 9 lid 2 AVG én zoals bedoeld in specifieke nationale wet- of regelgeving, zoals de materiewetten in het sociaal domein of de UAVG).

Feitelijke dienstverlening of hulpverlening

De feitelijke dienstverlening of hulpverlening houdt de daadwerkelijke levering in van de voorziening of zorg die iemand krijgt op grond van de Jeugdwet, de Wmo, de Participatiewet of de Wgs. Bijvoorbeeld het aanmeten van een traplift of het verlenen van thuiszorg door een zorgorganisatie.

Voor de uitvoering van deze feitelijke dienst- of hulpverlening is vaak de verwerking van (bijzondere) persoonsgegevens noodzakelijk. Veel gemeenten besteden deze taken uit. U kunt er als B&W ook voor kiezen deze taken zelf uit te voeren. In dat geval onderscheidt u zich niet wezenlijk van andere dienstverleners of zorgaanbieders.

De grondslag voor de verwerking van persoonsgegevens ziet dan niet op de uitvoering van een taak van algemeen belang. U heeft een andere (wettelijke) grondslag nodig, bijvoorbeeld uitvoering van een overeenkomst (artikel 6 lid 1 sub b AVG ). 

Soms is het lastig onderscheid te maken tussen een taak waarbij feitelijk hulp wordt verleend en een taak die ziet op de toeleiding naar hulpverlening (Wmo 2015) en/of heeft u uw taak gedelegeerd of gemandateerd aan een andere organisatie.

In die situaties is het van belang om bij de (voorgenomen) verwerking van persoonsgegevens goed na te gaan:

• wie de verwerkingsverantwoordelijke is;
• wie welke bevoegdheid heeft;
• wat het doel en de noodzaak van die specifieke verwerking zijn.

Dit is vooral ook van belang wanneer het om een verwerking van bijzondere persoonsgegevens gaat.

Toestemming is meestal geen geldige grondslag 

Uw inwoners moeten vrijelijk toestemming kunnen geven voor de verwerking van hun persoonsgegevens door u als B&W of door een andere overheidsinstantie. Bij de uitvoering van publiekrechtelijke taken in het sociaal domein is meestal sprake van een afhankelijkheidsrelatie tussen de inwoner en de gemeente. Toestemming van de inwoner kan dan niet gelden als grondslag voor de verwerking van persoonsgegevens in het sociaal domein. U heeft dan een andere grondslag nodig.

Toch kunt u in een situatie komen waarin het vragen van toestemming wenselijk is: u wilt ervoor zorgen dat mensen in een kwetsbare positie hulp krijgen van andere organisaties. In die situatie kan er soms toch sprake zijn van geldige toestemming bij een bestuursorgaan. 

Gegevensverwerking voor verschillende taken

In zeer beperkte en wettelijk vastgelegde gevallen kunt u persoonsgegevens die u heeft verzameld voor een specifieke taak gebruiken voor een andere taak of wet (in het sociaal domein). Maar een samenwerking voor bijvoorbeeld een allesomvattende aanpak of regie op de hulpverlening valt hier (nog) niet onder. Dat is omdat de afzonderlijke wetten in het sociaal domein (de Jeugdwet, Wmo, Participatiewet en Wgs) geen allesomvattende uitvoering van deze wetten regelen.

De genoemde wetten geven soms wel de mogelijkheid om gegevens die zijn verzameld op basis van een specifieke wet, te gebruiken voor een andere taak in het sociaal domein. Maar dat is altijd voor de uitvoering van één specifieke wettelijke taak.

Een voorbeeld: De Jeugdwet regelt dat in bepaalde gevallen persoonsgegevens die op basis van de Wmo 2015 of de Participatiewet zijn verwerkt, mogen worden gebruikt voor de uitvoering van jeugdhulp. Maar daarmee is niet geregeld dat deze gegevens ook mogen worden verwerkt voor doelen buiten de Jeugdwet.

Wetsvoorstel Wams

Het wetsvoorstel Wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (Wams) voorziet in wettelijke taken voor gemeenten (B&W) voor onderzoek, planvorming en coördinatie bij meervoudige problematiek in het sociaal domein en eventuele aanpalende terreinen.

Deze wettelijke taken vormen de grondslag voor de noodzakelijke verwerking en uitwisseling van persoonsgegevens om die taken uit te voeren. Dit wetsvoorstel is in januari 2023 aangeboden aan de Tweede Kamer en nog niet in werking getreden. 

Lees het advies van de AP over de Wams

Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs)

De gewijzigde Wgs geeft meer duidelijkheid over wat wel en niet mag bij de verwerking van persoonsgegevens voor (de toeleiding naar) schuldhulpverlening. Toch blijken er in de praktijk nog veel vragen te zijn. Daarom heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) de Handreiking Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (Wgs) opgesteld met aandachtspunten. Hiermee moeten gemeenten en hulpverleners rekening houden om aan de privacywetgeving te voldoen.

Lees ook 

AP adviseert over betere hulp aan mensen met ernstige schulden

AP adviseert over preventieve schuldhulpverlening door gemeenten