Sociale diensten informeren betrokkenen niet over heimelijke waarneming

Na onderzoek bij 20 gemeenten concludeert het College bescherming persoonsgegevens (CBP) dat 17 gemeentelijke sociale diensten de wettelijke regels omtrent de informatieplicht niet naleven. Dat wil zeggen dat zij mensen die heimelijk zijn gevolgd bij fraudeonderzoek niet of niet aantoonbaar hebben geïnformeerd over het feit dat heimelijke waarneming heeft plaatsgevonden.

Heimelijke waarneming door sociale diensten vormt een ingrijpende inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de geobserveerde burger. De persoonsgegevens die bij de waarneming zijn verzameld, worden gebruikt voor herbeoordeling van het recht op een uitkering.

De gegevens kunnen ook een rol spelen bij toekomstige beoordelingen van degene die de uitkering ontvangt. De persoon die is onderworpen aan heimelijke waarneming heeft het recht te weten dát en waaróm heimelijke waarneming heeft plaatsgevonden en wat het resultaat is van het onderzoek.

Van de 20 onderzochte gemeenten leven 17 gemeenten hun informatieplicht echter niet na, waardoor de betrokkenen niet op de hoogte zijn en zodoende hun rechten op het gebied van bescherming van persoonsgegevens niet kunnen uitoefenen. Gemeenten die hun handelwijze niet alsnog aanpassen, riskeren een last onder dwangsom.

Informatieplicht fraudeonderzoek

De Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) verplicht sociale diensten de personen die object zijn of zijn geweest van fraudeonderzoek waarin gebruik is gemaakt van heimelijke waarneming, hierover te informeren. In het dossier moet worden vastgelegd dat over de heimelijke waarneming is geïnformeerd.

Onderzoek CBP

Uit eerder onderzoek van het CBP in 2006 bij 10 gemeenten bleek dat regelmatig niet werd voldaan aan de naleving van de informatieplicht. In het vervolgonderzoek waarvan de bevindingen nu worden gepubliceerd, heeft het CBP bij 20 gemeenten onderzocht of hun sociale diensten bij fraudeonderzoeken de geobserveerde burgers achteraf hebben geïnformeerd over de heimelijke waarneming in het geval dat de heimelijke waarneming geen fraude aan het licht heeft gebracht.

Fraudeonderzoek en heimelijke waarneming

Bij een vermoeden van fraude met bijstandsuitkeringen kan de gemeente de sociale recherche een opdracht geven onderzoek te doen naar een uitkeringsontvanger of uitkeringsaanvrager. Tijdens dat fraudeonderzoek kan de sociale dienst gegevens vastleggen door eigen waarneming zonder de betrokkene daarvan op dat moment op de hoogte te stellen. Dit wordt heimelijke waarneming genoemd.

Betrokkenen moeten na afloop van het fraudeonderzoek worden geïnformeerd over de heimelijke waarnemingen. Dit is ook opgenomen in de procesbeschrijving 'Heimelijke waarneming door sociale diensten', die na overleg met branchevertegenwoordigers is vastgesteld in 2003 en in 2007 is aangepast en geactualiseerd.