Werkwijze Belastingdienst in strijd met de wet en discriminerend
Afdeling Toeslagen van de Belastingdienst had de (dubbele) nationaliteit van aanvragers van kinderopvangtoeslag niet zo mogen verwerken als jarenlang gebeurde. Deze verwerkingen waren onrechtmatig, discriminerend en daarmee onbehoorlijk – zware overtredingen van de privacywet, de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). Dit blijkt uit onderzoek van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP). Aleid Wolfsen, voorzitter van de AP, overhandigde het onderzoek vandaag aan staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Toeslagen en Douane).
Onrechtmatige verwerking
De Belastingdienst had de gegevens over dubbele nationaliteit al in januari 2014 moeten wissen. Maar in mei 2018 stonden in totaal nog 1,4 miljoen mensen met een dubbele nationaliteit geregistreerd in systemen van de Belastingdienst. Dubbele nationaliteit speelt geen rol bij het beoordelen van een aanvraag voor kinderopvangtoeslag. Toch bewaarde en gebruikte de Belastingdienst deze gegevens.
Daarnaast verwerkte de Belastingdienst de nationaliteit van aanvragers van kinderopvangtoeslag om georganiseerde fraude te bestrijden. Terwijl deze gegevens hiervoor niet noodzakelijk waren.
Tot slot gebruikte de Belastingdienst de nationaliteit van aanvragers als een indicator (wel/niet Nederlander) in een systeem dat automatisch bepaalde aanvragen als risicovol aanwees. Ook voor dit doel waren deze gegevens niet noodzakelijk.
In alle gevallen – aanvragen beoordelen, fraude bestrijden en het risicosysteem – is de verwerking daarom onrechtmatig. Anders gezegd: het mag absoluut niet.
Discriminerende verwerking
Door gegevens over nationaliteit onnodig op te nemen in allerlei systemen, handelde de Belastingdienst discriminerend. Voor het recht op kinderopvangtoeslag maakt het namelijk niet uit welke nationaliteit iemand heeft, alleen of diegene rechtmatig in Nederland verblijft.
De Belastingdienst maakte dus onterecht onderscheid op basis van nationaliteit. Hierdoor is de verwerking van nationaliteit voor fraudebestrijding en het risicosysteem volgens de privacywet AVG onbehoorlijk. Want, zo stelt de AVG, een verwerking mag geen inbreuk maken op fundamentele rechten. Zoals het recht niet gediscrimineerd te worden.
Onacceptabele werkwijze
AP-voorzitter Wolfsen: "Uit ons onderzoek is naar voren gekomen dat de afdeling Toeslagen van de Belastingdienst op meerdere manieren, op grote schaal en langdurig gegevens bewaarde en gebruikte op een manier die absoluut niet is toegestaan. Het hele systeem was op een discriminerende manier ingericht en werd ook als zodanig gebruikt. Welke concrete gevolgen dit heeft gehad voor individuele aanvragers, dat kunnen we in dit onderzoek niet zien. Wel was er permanent en structureel onnodige negatieve aandacht voor de nationaliteit en dubbele nationaliteit van de aanvragers."
Vervolgstappen
Met dit feitenonderzoek heeft de AP het eerste deel van het onderzoekstraject afgerond. De volgende stap is dat de AP beoordeelt of de Belastingdienst een sanctie opgelegd krijgt, zoals een boete. Maar eerst heeft de minister van Financiën het recht om officieel te reageren op het onderzoek. Hierna kan de AP, in het najaar van 2020, een mogelijke sanctie bekend maken.